Finansal kiralama sözleşmelerinde, malın mülkiyet hakkı ile ekonomik faydası birbirinden ayrıdır.  Yani malın hukuki sahibi ile ekonomik sahibinin farklı kişiler olmasıdır.  Yatırım malının gelecekteki kullanıcısı, bir finans kurumuna başvurarak ondan, özelliklerini belirlediği yatırım malını kendi adına satın almasını ve bu malın tüm hasar riskini de kapsayacak biçimde kullanımını kendisine devretmesini ister. Bunun karşılığında da malın satın alınma bedeli, masraf faiz ve finans kurumunun kârından oluşan finansal kiralama bedelini ödeme yükümlülüğünü üstlenir.

  Kullanıcı tarafından üstlenilen ödemeler, malın ekonomik ömrüne göre taksitler halinde ödeneceğinden, yatırımcı, ödemelerini malı işleterek elde edeceği kazançtan yapacaktır. Böylece bir üretim malını finansal kiralama sözleşmesi yaparak temin eden yatırımcı, ekonomik olarak rahatlayacak ve finansman güçlüklerinden kurtularak yeni alanlara yönelebilecektir. Finans kurumu da sözleşme konusu malın mülkiyet hakkını elinde bulundurmak suretiyle yatırdığı sermayesini güvenceye almış olacaktır.

SÖZLEŞMENİN UNSURLARI:

Taşınır veya taşınmaz mallar:

            Finansal kiralama sözleşmesinin konusu her türlü taşınır ve taşınmaz mallar teşkil eder. Ancak, marka patent gibi fikri ve sınaî haklar finansal kiralama sözleşmelerinin konusu olamaz. Finansal kiralama konusu malların yatırım veya tüketim malı olması açısından kanunda herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Ancak, sözleşme konusu malın zilyetliğinin her türlü faydalanmayı sağlayacak şekilde kiracıya bırakılması gerekir.

            Yapılan finansal kiralama sözleşmesi dört yıl süreyle feshedilemez. Sözleşme süresi sonunda finans kuruluşu malın kiracı tarafından satın alınmasına imkân sağlayacaktır.

            Finansal kiralama kanununda düzenlenmiş bulunan sözleşme tipi yatırım mallarını, kısaca üretime yönelik malları kapsar. Bu nedenle, mobilya, buzdolabı, televizyon gibi dayanıklı tüketim malları finansal kiralama sözleşmeleri kanununun kapsamına girmez.

            Kiralayan şirket, sözleşme konusu malı kiracının talebi ve seçimi üzerine üçüncü kişiden satın alır veya başka bir şekilde sağlar. Kiracı, bir piyasa araştırması yaparak istediği malı ve özelliklerini belirledikten sonra kiralayan şirkete başvurarak temin edilmesini istediği malın finans kuruluşunca satın alınmasını ister.  Finans kuruluşu da malı üçüncü kişiden satın alarak zilyetliğini kiracıya devreder. Kiralayan şirketin malı üçüncü kişiden satın alması ve zilyetliğini kiracıya teslim etmesi finansal kiralama sözleşmesinin ayırt edici özelliklerinden biridir. Bu nedenle, kiralayan şirketin sözleşmenin başlangıcında stoklarında bulunan kendine ait bir malın zilyetliğini kiracıya devretmesi, şartlara göre ya satım ya da kira sayılır. Finansal kiralama sözleşmesi sayılmaz.

 Kiracı, kiralayan şirketin zilyetliğini kendisine devrettiği malı sözleşmenin amacına uygun olarak her türlü ekonomik faydayı sağlamak üzere ve sözleşmede öngörülen şartlara uygun olarak özenle kullanmak zorundadır.

Finansal Kiralama Bedeli:

            Finansal kiralama iki tarafa borç yükleyen karşılıklı bir sözleşmedir. Kiralama bedelini ve ödemelerin yapılacağı dönemleri taraflar belirler. Kiralama bedeli Türk lirası veya Merkez Bankasınca alım satımı yapılan döviz cinsinden belirlenebilir. Yurt dışından yapılacak finansal kiralamalarda ise kiralama bedeli 25. 000 Amerikan Doları karşılığı Türk lirasından az olamaz. Bu miktarı artırmaya veya eksiltmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir Kiralama bedelinin kapsamına faiz, masraflar, kiralayanın kârı ve malın satın alınma bedeli girer.

Feshedilmezlik Süresi:

          Finansal Kiralama Kanunu sözleşmelerin en az dört yıl süreyle feshedilemeyeceğini öngörmektedir. Hangi hâllerde bu sürenin kısalacağı, Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir. Kanunun, sözleşmenin dört yıl içinde feshedilemeyeceğini öngören hükmünü, kanunda yer alan fesih sebepleri dışında feshin mümkün olmayacağı şeklinde anlamak gerekir. Fesih süresi, malın kiracıya teslimi ile başlar.

Anlaşma:

 Anlaşma, tarafların sözleşme konusu malın belirli bir süre feshedilmemek üzere her türlü faydalanma hakkının kiracıya bırakılması, bunun karşılığında da kiracının belirlenen bedeli ödemesidir. Bedel, malın kullanılması karşılığı olarak ödenmemektedir. Yani bedel ödeme borcu ile maldan yararlanma hakkı birbirinden tamamen bağımsızdır. Bu itibarladır ki, maldan faydalanmak mümkün olamasa bile bedel ödeme borcu varlığını korur.  Kiralayan, kredi kurumu niteliğinde olan bir anonim şirkettir.

           Kiracı için Finansal Kiralama Kanununda herhangi bir sınırlama yapılmamakla birlikte finansal kiralama sözleşmesinin konusu bir yatırım malı olduğu için, kiracının da bir yatırımcı olması gerekir. Başka bir deyişle kiracı, genellikle belli bir alanda üretim yapan bir işletmenin sahibi olan kimsedir.

 Taraflar arasındaki finansal kiralama sözleşmesinin noterlikçe resen düzenleme şeklinde ve resmi senetle düzenlenmesi gerekir. Ayrıca, konusu taşınır mal olan sözleşme, kiracının yerleşim yeri noterliğinde tutulan özel sicile tescil edilirken, konusu taşınmaz mal olan sözleşme, taşınmazın bulunduğu tapu kütüğünün beyanlar hanesine, konusu gemi olan sözleşme ise, gemi siciline şerh edilir. Üçüncü kişiler tescil işleminden sonra finansal kiralama konusu mal üzerinde ayni hak iddia ederek kiralayana başvuramazlar. 

TARAFLARIN BORÇLARI:

A-KİRACININ BORÇLARI:

* Kiracının borcu, kiralama bedelini ödemektir. Bedeli ödemede temerrüde düşen kiracıya karşı, kiralayanın sözleşmeyi feshetme hakkı bulunmaktadır.

*Kiracı sözleşme konusu malı, özenle kullanmak zorundadır.

*Sözleşme konusu malın bakım, onarım ve korunmasından kiracı sorumludur.

* Malın hasar ve yok olmasından da kiracı sorumludur. Ancak, bu sorumluluk hasar ve yok olmadan doğan zararın sigorta tarafından karşılanmayan kısmı ile sınırlıdır.

* Kiracı, sözleşme konusu malın zilyetliğini bir başkasına devredemez. 

*Kiralayan tarafından sigorta ettirilen malın sigorta primlerini ödeme borcu da kiracıya aittir. 

*Finansal kiralama sözleşmelerine, sözleşme sonunda kiracının malı satın alacağına dair hüküm konulması mümkündür. Eğer, sözleşmede satın alma hakkına ilişkin hüküm yoksa ve kiracı bu hakkını kullanmamışsa, sözleşme sonunda, malı geri vermekle yükümlüdür.

KİRALAYANIN BORÇLARI:

*Kiralayanın borcu, sözleşme konusu malı satın alarak zilyetliğini kiracıya bırakmaktır.

* Kiralayan, kiracının malı sözleşme süresince her türlü yararı elde edecek şekilde kullanmasına katlanmak zorundadır.

*Sözleşme süresi boyunca malın mülkiyeti kiralayanda olacak, malı sigorta ettirecektir.   

*Sözleşmede aksi öngörülmemişse kiralayan, malın mülkiyetini üçüncü bir kişiye devredemez. Taraflar, malın mülkiyetinin üçüncü bir kişiye devredilebileceğini kararlaştırmışlarsa, mülkiyet ancak finansal kiralama işiyle uğraşan bir kuruma devredilebilir. Devralan, sözleşme hükümlerine uymakla yükümlü olduğu gibi, kiralayan da malı devredeceği zaman kiracıyı haberdar etmek zorundadır. Aksi takdirde devir kiracıya karşı hüküm doğurmaz.

            Finansal kiralamada taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklarda yürürlükte olan İ.İf.k. B.K. ve Tic.K hükümleri uygulanır. Taşınmaz kiraları hakkındaki hükümler uygulanmaz.

Not: Yazarından izin alınmadan kısmen veya tamamen iktibas edilemez.

AVUKAT EROL TÜRK 

[email protected]